طیب بن عبدالله بامخرمهابومحمد عبدالله طیب بن عبدالله بن احمد (۸۷۰ -۹۴۷ق، ص ۱۴۶۶-۱۵۴۰م)، از افراد مشهور خاندان بامخرمه، ادیب، فقیه و تاریخ‌نگار بود. ۱ - پیشینهابومحمد در عدن به دنیا آمد. نزد پدرش عبدالله و محمد بن احمد فضل و دیگران دانش آموخت و در فقه، تفسیر، حدیث و نحو و لغت تبحر یافت و شاگردان بسیاری برای استفاده از محضر درس وی گرد می‌آمدند. ابومحمد گویا مدتی منصب قضای عدن را به سبب فقر و عائله‌مندی به اکراه پذیرفت [۵]
شلی، محمد، «السنا الباهر بتکمیل النور السافر»، ج۱، ص۱۳، همراه تاریخ ثغرعدن (نک: هم، بامخرمه، عبدالله طیب).
و تا ۹۴۱ق، تنها مرجع و مفتی عدن بود.۲ - آثاربرخی از آثار ابومحمد عبارتند از: ۲.۱ - تاریخ ثغر عدنعبدالله طیب خود در مقدمه کتاب می‌گوید: تعلیقه‌ای است لطیف در باب تاریخ ثغر عدن در دو قسم: قسم اول در بیان هر آنچه درباره عدن از آیات، احادیث و... آمده است و نیز بناها، باروها و...؛ قسم دوم، در بیان شرح احوال دانشمندان، امیران و... که به آنجا وارد شده‌اند. [۶]
بامخرمه، عبدالله طیب، تاریخ ثغرعدن، ص۱، به کوشش اسکار لوفگرن، لیدن، ۱۹۳۶م.
این کتاب ارزشمند که در نوع خود از مهم‌ترین و معتبرترین تواریخ محلی به شمار می‌آید، به کوشش لوفگرن در لیدن (۱۹۳۶م) به طبع رسیده است. [۷]
عرشی، حسین، بلوغ المرام فی شرح مسک الختام، ج۱، ص۲۶۰-۲۶۱، به کوشش انستاس ماری کرملی، بیروت، داراحیاء التراث العربی.
[۸]
عرشی، حسین، بلوغ المرام فی شرح مسک الختام، ج۱، ص۲۷۵-۲۷۶، به کوشش انستاس ماری کرملی، بیروت، داراحیاء التراث العربی.
۲.۲ - قلادةالنحر فی وفیات اعیانالدهراین تألیف چنان‌که مؤلف خود در آغاز آن بیان کرده، برحسب زمان، از نخستین سال‌های هجری آغاز، و به سال ۹۲۷ق ختم شده است و به هر ۱۰۰ سال، ۵ طبقه اختصاص یافته، و در هر طبقه به اختصار شرح احوال گروهی از مشاهیر آمده است. مؤلف کوشیده است تا کتاب مرآةالجنان یافعی را کمال بخشد. وی در تألیف این اثر از کتاب‌هایی چون تاریخ ابوالحسن خزرجی، تاریخ ابوحسان حضرمی، الجوهر الشفاف خطیب، و البرقة الشیقة سقاف بهره‌ها جسته، زیرا معتقد است که یافعی در باب طبقات یمن، کتابی جز تاریخ ابن سمره در اختیار نداشته است. از این کتاب نسخه‌های متعددی در یمن و استانبول و جاهای دیگر موجود است. [۹]
حبشی، عبدالله محمد، مراجع تاریخ الیمن، ج۱، ص۲۵۵-۲۵۶، دمشق، ۱۹۷۲م.
[۱۰]
عمری، حسین، المؤرخون الیمنیون فی العصر الحدیث، ج۱، ص۱۵، بیروت، دارالفکر.
نسخه ناقصی از این اثر به کوشش شومان در آمستردام (۱۹۶۰م) ضمن کتاب الیمن السیاسی فی مطلع القرن ۱۶م، و نسخه دیگری به کوشش محمد عبدالعال احمد در اسکندریه (۱۹۸۰م) به چاپ رسیده است. این کتاب احتمالاً همان است که در برخی از منابع از آن با عنوان «تاریخ مطول» یاد شده است. ۲.۳ - مشتبه النسبة الی البلدانمشتبه النسبة الی البلدان (اسماءالبلدان، النسبة الی المواضع و البلدان،...)، کتابی است در بیان منسوبان به شهرها. مؤلف سبب تألیف کتاب را فقدان اثر جامعی در این زمینه دانسته است. پیش از آن باشکیل جزوه مختصری در این باب تهیه، اما آن را ناتمام رها کرده بود. به همین سبب، وی با استفاده از منابع موجود، مبنای کار خویش را بر دو کتاب ما اتفق لفظاً و اختلف وضعاً، اثر ذهبی، و تبصرةالمنتبه بتحریر المشتبه ابن حجر قرار داد. نسخه‌ای از این اثر در کتابخانه مسجد گوهرشاد و میکرو فیلم آن در کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران نگاهداری می‌شود. نیز نسخه ناقصی در صنعا موجود است. [۱۳]
فاضل، محمود، فهرست نسخه‌های خطی کتابخانه جامع گوهرشاد مشهد، ج۲، ص۵۰۵ - ۵۰۸، مشهد، ۱۳۶۵ش.
[۱۴]
مرکزی، میکروفیلم‌ها، ج۱، ص۲۸۷.
[۱۵]
صنعا، خطی، ج۴، ص۸۲۲.
[۱۶]
سید، خطی، ج۳، ص۱۱۴- ۱۱۵.
[۱۷]
حبشی، عبدالله محمد، مراجع تاریخ الیمن، ج۱، ص۲۱۸، دمشق، ۱۹۷۲م.
۲.۴ - آثار یافت نشدهاز آثار یافت نشده وی به اسماء رجال مسلم؛ شرح‌التنبیه‌ِ ابواسحاق شیرازی؛ شرح صحیح مسلم که در حقیقت همان شرح نَوَوی است با برخی اضافات، می‌توان اشاره کرد. [۲۰]
فاضل، محمود، فهرست نسخه‌های خطی کتابخانه جامع گوهرشاد مشهد، ج۲، ص۵۰۶، مشهد، ۱۳۶۵ش.
۳ - درگذشتوی تا پایان عمر که سخت بیمار و زمین‌گیر شد، در عدن زیست و در همان‌جا درگذشت. او را مانند پدرش در آرامگاه جد مادریش، محمد بن مسعود باشکیل به خاک سپردند. [۲۱]
شلی، محمد، «السنا الباهر بتکمیل النور السافر»، ج۱، ص۱۴، همراه تاریخ ثغرعدن (نک: هم، بامخرمه، عبدالله طیب).
۴ - پانویس
۵ - منبعدانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «بامخرمه»، ج۱۱، ص۴۴۱۷. |